Рашт аз асрҳои миёна ҳамчун яке аз маҳалҳои аҳолинишин дар сари Роҳи Бузурги Абрешим ва пойтахти вилояти таърихии Қаротегин дар кӯҳҳои Помиру Олой машҳур буд. Табиати ноҳияи Рашт хеле зебо буда, дараҳои Камароб, Ясман ва Ҳоит беҳтарин макони истироҳатӣ маҳсуб меёбад.
Маркази маъмурии ноҳия — шаҳраки Ғарм, дар соҳили рости дарёи Сурхоб, байни қаторкӯҳҳои Қаротегин ва Петри I, дар 185 км шарқтари Душанбе ҷойгир аст. Дар давраи пешазшӯравӣ ҳудуди ҳозираи ноҳияи Рашт дар дохили бекигарии Қаротегини Аморати Бухоро воқеъ буд. Баъди барҳамхўрии аморат соли 1920 ва таъсиси Ҷумҳурии Халқии Шӯравии Бухоро, вилояти Ғарм аввал ба ҳайати Ҷумҳурии Халқии Сотсиалистии Бухоро ва аз соли 1924 ба ҳайати Ҷумҳурии худмухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон, ки ба Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Ӯзбекистон дохил мешуд, шомил буд. Декабри 1929, бо эълон гардидани Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон, ноҳияи Ғарм ба ҳайати округи Ғарм дохил мешуд. Аз октябри соли 1939, ноҳияи Ғарм ба ҳайати вилояти Ғарм, то замони барҳам хӯрдани он дар соли 1955 дохил буд. Аз августи соли 1955 ноҳия ба тобеияти ҷумҳуриявӣ гузашт.Апрели соли 2001 ноҳияи Ғарм ба хотириминтақаи таърихии Рашт ба ноҳияи Рашт тағйири ном кард. Дар ноҳияи Рашт сарватҳои табиие чун ангишт, алюминий ва мармар вуҷуд доранд. Ангиште, ки дар кони Назарайлоқи ҷамоати Ясман кашф шудааст, аз рӯи баландии ҳарорат дар ҷумҳурӣ беназир аст. Дар Рашт, инчунин чашмаҳои минералии шифобахш хеле бисёранд.
Рашт зодгоҳи як қатор шахсиятҳои давлатӣ, санъаткорон, нависандагон, олимони машҳур ба мисли Нусратулло Махсум, Мунаввар Шагадоев, Сайдулло Хайруллоев, Мирзо Раҳматов, Боқӣ Раҳимзода, Меҳмон Бахтӣ, Зафар Нозим, Ҳайдар Қосимов, Абдураҳмон Назриев, Саидраҳмон Назриев ва дигарон мебошад.

Зебоиҳои водии Рашт
Ноҳияи Рашт табиати нотакрор дорад. Дараҳои зебои Камароб, Ҳоит, Ясман, Ҷафр, Каланак, Тағоба, Сихдара ва Хиҷборак аз сарватҳои табии бой буда, дар ин ҷо дарёю кӯлҳо, чашмаҳои шифобахш, обанборҳо ва шаршараҳои зиёд мавҷуданд. Дар ноҳия 5 дарёча ва 7 кӯл мавҷуданд, ки атрофи онҳо барои истироҳати сайёҳон басо мувофиқанд. Табиати ин минтақа низ хеле бой аст ва он, асосан аз ҷангалҳои арча ва сӯзанбарг иборат аст. Дар ин минтақа зиёда аз 3500 намуди растаниҳои гулдор ва спораҳо ба қайд гирифта шудаанд. Инчунин, гиёҳҳои шифобахш ба монанди торон, хандак, рўбак, наъно, хирмани куҳӣ, чойкаҳак, дулона, бодоми талх, писта ва дигар намудҳои зиёд мерўянд. Ҳайвоноти ин минтақа низ хеле гуногунанд. Дар ин ҷо хирс, паланги барфӣ, бузи кӯҳӣ, хук, гург, рӯбоҳ, силовсин, шағол, гулмоҳӣ ва дигарҳо вомехӯранд. Аз олами паррандагон – бедонаҳои даштӣ, тазавр, бум, сор, уқоб, кабк, гунҷишк, мурғобӣ, кабӯтар ва ғайраҳо мавҷуданд.

Дараи Камароб
Аз дараи машҳури Камароб ҳамасола сайёҳони зиёде дидан мекунанд. Манзараҳои афсунгар, шаршараҳо, чашмаи шифобахши Хушлар, шикоргоҳҳо, кӯҳи бойи Зуғол, кони ангишти Кафтархона, дарахтони гуногунранг, ҳайвоноти ваҳшӣ ва паррандаҳо таваҷҷуҳи сайёҳонро ҷалб мекунанд. Парваришгоҳи давлатии "Камароб", ки масоҳати он зиёда аз 10 500 гектарро ташкил медиҳад, соли 1960 таъсис ёфтааст. Мақсади асосии он парвариши гулмоҳӣ, хирс ва бузҳои кӯҳӣ мебошад. Илова бар ин, дар ин ҷо зиёда аз 23 намуди парранда ва 350 намуди гиёҳҳои шифобахш мавҷуданд.

Ҳоит
Дар деҳаи Ҳоит сайёҳон метавонанд аз осори зилзилаи шадиди соли 1949, ки деҳаи пешинаро пурра хароб кардааст, дидан кунанд. Ба хотири шаҳидони зилзила дар даромадгоҳи Ҳоит ёдгории таърихӣ — ҳайкали «Модар» бунёд шудааст. Дараҳои Ясман, Назарайлоқ ва Шавр барои тамошо ва шикор басо мувофиқанд. Дараи Шавр, ки аз аввал то ба охир 21 километр тӯл мекашад, аз намудҳои гуногуни растаниҳо ва дарахтони мевадиҳанда бой мебошад. Дар ин ноҳия дар дараи Пиёзӣ канданиҳои фоиданок фаровонанд. Ба гуфтаи мутахассисон, миқдори канданиҳои фоиданок дар дараи Пиёзӣ на камтар аз 24 намудро ташкил медиҳад.

«Боғи себ» дар водии Ҷафр
Дараи Ҷафр яке аз зеботарин ҷойҳои ноҳияи Рашт мебошад ва бинобар мавҷудияти ҷойҳои фарҳангию фароғатӣ ва табиати афсонавияш ҳамасола сайёҳони зиёдаз он дидан мекунанд. Соли 1988 бо ташаббуси деҳқон Мирзошоҳи Акобир дар ин ҷо боғи ботаникӣ ва фарҳангии «Кӯҳсори Аҷам» таъсис ёфт. Ин боғ майдони 1 гектарро дарбар мегирад ва дар он 64 навъи маҳаллии себ, 34 навъи зардолу, навъҳои гуногуни гелос, ангур, олуча, шафтолу, чормағз ва бодоми нодир, ки баъзе аз онҳо дар ҳолати нобудшавӣ қарор доштанд, парвариш карда мешаванд.
Дар ин боғ осорхонаи таърихии кишвар, маркази ҳунармандӣ, меҳмонхонаи миллӣ ва бахши занбӯри асалпарварӣ бунёд шудаанд, ки дар онҳо сайёҳон метавонанд бо таъриху фарҳанги мардуми кӯҳистон шинос шаванд ва маҳсулоти ҳунармандӣ, гиёҳҳои шифобахш ва асали тозаи гиёҳҳои кӯҳиро харидорӣ кунанд. Рашт — сарзамини фаровонии меваҳост ва мегӯянд, чӯбро ба замин шинонед, дар як сол себ медиҳад. Себҳои хушбӯйи ғармӣ аз замонҳои қадим «шоҳи бозорҳои шарқӣ» ҳисобида мешуданд. Аммо чӣ тавр медонед, ки ин ҳамон себҳои ғармиянд, мабодо иштибоҳ накунед? Роҳи осонтаринаш, дар фасли тирамоҳ бояд ба дараи Ҷафр ба саёҳат рафт ва дар ҷамъоварии ҳосили себу ноки хушбўй ширкат кард. «Боғи себ», ки дар заминаи боғи ботаникӣ дар водии Ҷафр сохта шудааст, хеле ҷолиб ва беназир буда, барои сайругашти сайёҳон басо мувофиқ аст.

«Гаҳвораи ҳаёт» бо дасти худ
Чунин меҳисобанд, ки гаҳвораҳои зеботаринро дар шимоли Тоҷикистон месозанд, аммо кори устоҳои Рашт низ беназир аст, зеро гаҳвораҳои сохтаи онҳо бо нафосати нақшҳои кандакорӣ ва устувории худ фарқ мекунанд.
Одатан, гаҳвора дар ҷиҳози ҳар як кӯдак бояд бошад. Барои сохтани гаҳвораи тоҷикӣ дар ҳар маҳал устоҳои махсуси гаҳворасоз ҳастанд.
Кор чӣ гуна оғоз меёбад? Аввалан, усто дарахтро интихоб мекунад, одатан бед ё сафедор, ки барои кӯдакон хеле мувофиқанд. Баъд усто тахтаҳоро омода намуда, чаҳорчӯби гаҳвораро месозад. Ҳамин ки чаҳорчӯба омода шуд, бо истифодаи «саллабандак» қисми камонаки гаҳвора сохта мешавад ва ба маҳсулоти тайёр ранг дода мешавад. Хусусияти хоси гаҳвораҳои Рашт дар он аст, ки онҳо асосан ба ду ранг — сиёҳ ва сурх ранг карда мешаванд, гоҳ-гоҳ сабз барои комил кардани нақшҳо истифода мешаванд. Аз ин рӯ, ин гаҳвораҳо аз дигар гаҳвораҳо фарқ мекунанд. Устоҳо рангуборро аксаран ба занони хонавода — зан, модар ё арӯс бовар мекунанд. Баъдан навбати кандакорӣ мерасад: маҳз, нақшҳо аз усто маҳорати хосро талаб мекунад.

Фалак — овозе ба сўи само
Аз қадим мардуми тоҷик, хусусан сокинони Рашт, эҳсосоти худро тавассути суруду таронаҳо баён мекарданд. Ин сурудаҳои мусиқию эҷодӣ аз насл ба насл, аз даҳон ба даҳон мегузаштанд. Дар онҳо мушкилот, эҳсосот ва орзую ниятҳои хешро иброз менамуданд. Бо гузашти замон ба ин сурудаҳо тавассути асбобҳои мусиқии анъанавӣ — дафу рубоб оҳангҳои бадеӣ илова шуданд. Минбаъд, ин жанри мусиқии халқӣ такмил ёфта, касбият пайдо намуд ва таҳти номи «Фалак» машҳур гардид.
Таърихи пайдоиши жанри мусиқии «Фалак» ба асрҳои VIII–IX мелодӣ рост меояд. Ин вожаи арабӣ буда, маънояш «осмон» аст ва ба маънои маҷозӣ «тақдир» — шикоят ба осмон аз қисмату ноадолатиҳо мебошад.
Фалак дар минтақаҳои кӯҳистонии Тоҷикистон ба вуҷуд омадааст. Хусусияти фарқкунандаи он дар он аст, ки фалакхонон сурудҳояшонро ба осмон нигаронида месуруданд ва ҷавобро тавассути садои акси кӯҳҳо, ки онҳоро иҳота карда буданд, мешуниданд. Матни фалак одатан аз рубоиёт иборат буд, вале баъдан ғазалҳои классикӣ низ дар шакли «Фалаки роғӣ» истифода мешуданд. Дар айни замон, жанри «Фалак» дар шакли касбӣ рушд карда, аз ҷониби насли ҷавон бо маҳорати баланд иҷро мешавад. Соли 2004 «Фалак» расман ба яке аз жанрҳои асосии мусиқии тоҷикӣ шомил шуда, 10 октябр дар Тоҷикистон ҳамчун «Рӯзи фалак» ҷашн гирифта мешавад. Соли 2021 ЮНЕСКО «Фалак»-ро ба Феҳристи мероси фарҳангии ғайримоддӣ шомил кард.

Дар Рашт ба фароҳам овардани шароит барои меҳмонони минтақа диққати хос дода мешавад. Имрӯз дар ноҳия се меҳмонхона ва як хостел бо 54 ҳуҷра ва 137 ҷой амал мекунанд. Аз ҷумла, меҳмонхонаи «Соҳили Сурхоб» - 27 ҳуҷра ва 69 ҷой, меҳмонхонаи «Шоми Рашт» - 10 ҳуҷра ва 32 ҷой, меҳмонхонаи «Ҷамъияти Матлубот» - 13 ҳуҷра ва 27 ҷой дорад. Хостели «Оғо Хон» 4 ҳуҷра ва 8 ҷой дошта, бо таҷҳизоти муосир муҷаҳҳаз гардонида шудааст. Ҳамчунин, дар ноҳия 15 хонаи меҳмонон (ҳомстей) вуҷуд дорад. Нархи ҳуҷраҳо дар меҳмонхонаҳо ва хостелҳо аз 150 то 400 сомонӣ мебошад. Нархи ҳуҷраҳо дар хонаи меҳмонон аз 100 то 200 сомонӣ аст.
Дар шаҳраки Ғарм Беморхонаи марказии ноҳия, ки бо таҷҳизоти муосир таъмин шудааст, фаъолият мекунад. Ҳамчунин, дар ноҳияи Рашт 36 нуқтаи тиббӣ ба аҳолӣ хизмат мерасонанд. Барои сокинони ноҳия ва меҳмонон варзишгоҳ, кохи фарҳанг ва боғи истироҳатӣ бунёд карда шудаанд.
Барои дӯстдорони таомҳои шарқӣ дар маркази ноҳия — шаҳраки Ғарм — чойхонаҳо, ресторанҳо ва қаҳвахонаҳо ҳамеша кушодаанд. Дар қаҳвахонаҳои «Сиёриён» ва «Мираюб» таомҳои палав, манту ва намудҳои гуногуни сихкабобҳоро метавон тановул кард. Дар қаҳвахонаи «Истанбул» бошад, шумо метавонед таомҳои аврупоӣ ва туркиро фармоиш диҳед. Дар чойхонаҳо ва ошхонаҳои миллӣ, аз ҷумла «Рӯҳафзо», «Қурутобхона» ва «Хоҷиён» таомҳои миллии маъруфи қурутоб, шашлик, хомшӯрбо омода карда мешаванд. Ҳамчунин, шумо метавонед чойи сабзи хушбӯй фармоиш диҳед ва дар дастархони гарм гирдача, кулча ва фатири миллиро дастрас намоед.

Чӣ тавр ба Рашт расидан мумкин аст?
Ба ноҳияи Рашт метавон ба тариқи зайл расид: Аз шаҳри Душанбе. Шумо бояд аз фурудгоҳ то терминал дар канори шарқии шаҳр ё ба маҳалли "ДОК", ки истгоҳҳои таксиҳои роҳии ноҳияҳои шарқӣ, аз ҷумла Рашт, ҷойгир шудаанд, равед. Арзиши роҳкиро аз фурудгоҳ то ин маконҳо бо таксӣ тақрибан 3 доллари амрикоӣ мебошад. Дар ин ҷо одатан ронандагони таксӣ пас аз пур кардани ҳамаи ҷойҳо ба роҳ мебароянд. Арзиши 1 ҷой дар таксӣ вобаста ба мавсим тақрибан 8-9 долларро ташкил медиҳад. Масофа аз маркази Душанбе то маркази ноҳияи Рашт 180 км аст.