Нуробод минтақаи таърихӣ аст, ки дар гузашта бо номи шаҳр - қалъаи Дарбанд маъруф буд. Дарбанд, ки таърихи 3000 сола дорад,маркази тиҷорат, ҳунар, илм ва фарҳанг буд. То ҳанӯз дар ин минтақа осори қалъаҳои қадимаи Имлок ва Ҷумҳур боқӣ мондаанд. Онҳо аз гузаштаи пурифтихори Дарбанд шаҳодат медиҳанд, ки дарвозаи ду водӣ – Қаротегин ва Дарвоз ба шумор меравад. Роҳи Бузурги Абрешим аз ин шаҳр мегузашт ва бидуни шубҳа, сокинонаш бо минтақаҳои дигар робитаҳои наздики тиҷоратӣ, иқтисодӣ ва фарҳангӣ доштанд.
Ин замин, инчунин бо номи фарзандони худ, олимону мутафаккирони худ, аз қабили Ҳазрати Султон Ҳусейн, домулло Ҳакими Чавкор, домулло Худойдод, Хоҷӣ Шамсуддини Имомӣ, Эшони Шоҳӣ, Шайх Абулҳай Муҷихарфӣ ва ғайраҳо, ки асрҳои 17 то 20 умр ба сар бурдаанд, маъруфу машҳур аст.
Ноҳияи Нуробод дар соли 1936 бо номи Комсомолобод таъсис ёфта, дар соли 1995 ба номи Дарбанд ва дар соли 2003 ба Нуробод номгузорӣ шуд. Он дар қисми шарқии ҷумҳурӣ ҷойгир шудааст. Масоҳати ноҳия аз сарҳади шаҳри Роғун то Рашт дар масофаи 92,7 км тӯл мекашад. Нуробод аз шимол бо ноҳияи Ваҳдат, аз ҷануб бо ноҳияҳои Тавилдара ва Муъминободи вилояти Хатлон ҳамсарҳад аст. Ноҳия аз шаҳраки Дарбанд ва 6 ҷамоати деҳот - Ҳакимӣ, Муҷихарф, Комсомолобод, Сафедчашма, Изатулло Ҳалимов ва Хумдон иборат аст.

Аз кӯҳҳо беҳтар танҳо кӯҳҳо…
Нурабад — гўшаи шукуфону зебои Тоҷикистон, ки бо ҳавои тоза, гулу гиёҳҳои табобатӣ, чашмаҳои соф, рўду дарёҳои мусаффо ва кӯҳҳои бошукӯҳаш машҳур аст. Дар ҳудуди ноҳия зиёда аз 1000 чашмаи шифобахши хурду бузург, аз ҷумлаи чашмаи Вогланд дар деҳаи Сиёҳгулак, Ҳазрати Султон дар деҳаи Яхч, Кавгакон дар деҳаи Дегай ва Юнур дар деҳаи Юнур мавҷуданд. Чашмаи Вогланд яке аз серобтарин ва тозатарин чашмаҳо ба ҳисоб меравад. Чашма дар ҷои дилфиреб ҷойгир аст, ки макони зиёрат ба шумор меравад. Аз замонҳои қадим то имрӯз чашмаи Вогланд ҷои муқаддас ҳисобида мешавад. Зиёраткунандагон ва сокинони атроф бароиистироҳат дар назди оби хунук ва назораи моҳиҳои он ба ин ҷо меоянд.
Аз ҳудуди ноҳияи Нурабод ду дарёи бузург — Сурхоб ва Хингоб мегузаранд, ки дар ноҳияи Тоҷикобод ба ҳам меомезанд ва дарёи шӯхи Вахшро ташкил медиҳанд. Дар ҳудуди ноҳия, инчунин дарёҳои хурд, ба монанди Муҷихарф, Ҳакимӣ, Лугуроб, Зуманак ва Дегай мавҷуданд. Ба ғайр аз дарёҳо ва ҷӯйҳои бузург, дар ин ҷо кӯлҳои Самсолик, Истон, Ҳазрати Шоҳ, Сариҷар ва Ҷавочӣ ҷойгир шудаанд.
Ноҳияи Нурабод ганҷинаи 500 навъи гиёҳҳои табобатист. Атторон ва дорусозони тамоми минтақаҳои кишвар аз гиёҳҳо, ба монанди сипанд, райҳон, наънои кӯҳӣ, пиёзи куҳии анзур, хилмон, шибит, арча, гули арғувонӣ, бодом ва садҳо гулу буттаҳо, растаниҳо ва дарахтони маҳаллӣ истифода мебаранд. Дар ин ҷо ҳамчунин паррандагон ва ҳайвоноти нодир, аз ҷумла уштур, уқоб, шоҳин, бум, зоғ, булбул, хирс, туккан, архари кӯҳӣ ва ғайраҳоро дидан мумкин аст.

Саҳифаи пурифтихори Дарбанд

Дар бораи шаҳри қадимаи Дарбанд бисёр таърихшиносон ва сайёҳон навиштаанд. Шаҳри Дарбанд яке аз қадимтарин ва бузургтарин шаҳрҳои Осиёи Марказӣ ба шумор мерафт, ки дар таърих ва тамаддуни халқи тоҷик нақши муҳим бозидааст.
Дар асрҳои миёна дар шаҳри Дарбанд қалъаи сарҳадӣ чойгир буд. Олимон бар онанд, ки истилоҳи «дарбанд», ки дар номи шаҳр инъикос ёфтааст, бо ҳамин мафҳум вобаста аст ва аз калимаҳои «дара» ва «банд», яъне «монеа дар дара» ташаккул ёфтааст.
Шаҳр - қалъаи Дарбанд ҳамчун нуқтаи сарҳадӣ хидмат мекард ва ба низоми ягонаи мудофиавии табиии Рашт, ки роҳро аз ҳамлаҳои душман мебаст, шомил буд.
Солҳои 1980-м гурӯҳи бостоншиносон бо роҳбарии таърихшиноси машҳури тоҷик Юсуфшо Яъқубов дар наздикии шаҳри ҳозираи Дарбанд кофтуков анҷом дода, дар қалъаҳои Имлок ва Ҷумҳур миқдори зиёди асбобҳои сангӣ, хишти пухта ва қубурҳои обёрикунанда пайдо карданд.
Ба андешаи олимон, ин асбобҳо беш аз 3000 сол пеш сохта ва истифода мешуданд. Ин далелу ҳуҷҷатҳо низ исбот мекунанд, ки ин минтақа дар гузаштаи дур басо ободу шукуфон буда, ҳунармандӣ, сохтмон ва фарҳанг рушд карда будааст.
Тадқиқоти дертар нишон доданд, ки қалъа ва хонаҳои Дарбанд аз хишти пухта сохта шуда буданд. Масоҳати умумии шаҳри қадима, аз ҷумла қасри ҳокими маҳаллӣ, дигар биноҳои маъмурӣ ва истиқоматӣ, тақрибан 70 гектарро ташкил медод. Шаҳри қадима дар замони ҳукмронии Ҳахоманишиён ба авҷи тараққиёти худ расида буд. Аксари маълумоти таърихӣ аз он шаҳодат медиҳанд.

Нуробод ба меҳмонӣ даъват мекунад

Рушди сайёҳӣ дар ноҳия тавассути имконияти гуногунаш инъикос мешавад: манзараҳои зебо, ҷӯйҳои кӯҳӣ, чашмаҳо, ҷойҳои муқаддасу таърихӣ ва дигар ҷойҳои ҷолибаш барои сайёҳон ва меҳмонон ҷолибанд. Самти асосии ин минтақа асосан аз сайёҳии экологӣ, ба мисли сайёҳии пиёда, савора, пиёдагардӣ, моҳидорӣ ва шикор иборат аст. Худи шаҳраки Дарбанд дар шоҳроҳи дараҷаи байналмилалии «Ваҳдат — Рашт — Лахш — марзи Қирғизистон» дар водии дарёи Вахш ҷойгир аст, ки барои сайру тамошои сайёҳон ва меҳмонон қулай аст. Дар ноҳия 2 меҳмонхона, 3 қаҳвахона , 12 ошхона, осорхона, фурудгоҳи минтақавӣ, иншооти таърихию фарҳангӣ, маконҳои муқаддас, объектҳои табии экологӣ, инчунин марказҳои ҳунармандӣ ва чанд мағозаи фурӯши маҳсулоти сайёҳӣ мавҷуданд.
Нархҳо дар меҳмонхонаҳо дастрасанд — аз 200 сомонӣ сар мешаванд. Дар ҳуҷраҳо барои меҳмонон шароити хуб фароҳам аст.
Нуробод аз гиёҳҳои шифобахш ва растаниҳо бой мебошад. Тааҷҷубовар нест, ки маҳз ҳамин гуна гиёҳҳо асоси бисёр хӯрокҳоро дар хонаҳо, тарабхонаву чойхонаҳои маҳаллӣ ташкил медиҳанд.
Дар фасли баҳору тобистон сокинони Нуробод аксар вақт «оши тупа» ё «оши бурида» мепазанд. Хӯроки мазкур ба бешбармоқи қазоқӣ ва лағмони ӯзбекӣ монанд аст. Асоси хӯрок аз хамири дастӣ иборат аст, ки он ё ба шакли чоркунҷа ва ё угрои васеъ монанд мешаванд. Нахӯд, лӯбиёи таркардашуда ва дигар навъҳои лӯбиёгиҳоро ба шўрбои гӯштӣ илова мекунанд. Дар вақти пухтупаз бояд як консистенсияи (ғазлаи) ғафс ҳосил шавад ва нуқтаи ниҳоӣ дар пешниҳоди хӯрок ин пораҳои фаровони буридашудаи помидор, кабудӣ ва пиёз мебошад. Он на танҳо болаззат, балки хӯроки хеле солим аст. Ҳар қадар кабудӣ бештар бошад, ҳамон қадар мазза беҳтар мешавад. Ба одамони пас аз беморӣ заифшуда тавсия дода мешавад, ки «оши бурида» бихӯранд, зеро ин хӯрок парҳезӣ ва дорои витаминҳои гуногун мебошад.
Дар нуқтаҳои ғизои маҳаллӣ, ҳамчунинхӯрокҳои дигари шарқӣ, аз қабили палав, манту, шашлик, хомшўрбо, санбӯса, қурутоб ва ғайраҳо тайёр карда мешаванд. Ҳамаи ин хӯрокҳоро дар қаҳвахонаҳо ва ошхонаҳои Нуробод—ба монанди «Шоми Хумдон», «Ошхонаи Далер», «Ошхонаи Зиёрат», «Ошхонаи Абдулло» ва ғайраҳо, ё ҳангоми меҳмонӣ дар хонаҳои сокинони маҳаллӣ метавонед тановул кунед.

Овози кӯҳҳо дар мусиқии халқӣ

Сокинони Нуробод аз қадим ба шеъру мусиқӣ таваҷҷӯҳ зоҳир мекарданд. Бисёр асбобҳои мусиқиро устоҳои маҳаллӣ худ месохтанд. Ин анъана то имрӯз боқӣ мондааст. Устоҳо чанд намуди асбобҳои миллии мусиқӣ месозанд: асбобҳои торӣ, зарбӣ, нафасӣ, ба монанди дутор, доира, ғиҷҷак, тамбўр ва ғайраҳо. Устоҳои Нуробод бар онанд, ки танҳо маҳорати коркарди чӯб ва пӯст барои ин кор кофӣ нест. Барои устои асбобҳои мусиқӣ шудан, лозим аст, ки ҳар як овозро эҳсос кунӣ, садои табиати диёри худро бишнавӣ, мусиқӣ ва шеърро дӯст дорӣ. Устоҳо шоданд, ки бо эҳёи анъанаҳои халқӣ муносибат ба асбобҳои миллии мусиқӣ то андозае тағйир ёфтааст. Зеро танҳо бо асбобҳои мусиқии халқӣ метавон жанрҳои қадимии сурудҳоро, ба мисли шашмақому фалак иҷро кард.

Бозиҳои халқии Нуробод

Бозиҳоисайёри халқӣ аз замонҳои қадим инъикоси тарзи зиндагии фарҳангу рӯзгори тоҷикон буданд. Дар ин бора ёдгориҳои таърихию бостоншиносӣ, осори адибони классикии адабиёти тоҷик ва тадқиқоти олимони шӯравӣ ва хориҷӣ шаҳодат медиҳанд. Шарту намуди баъзе бозию шуғлхо манзараҳои подабонӣ, шикори ҳайвоноти ваҳшӣ ва парандаҳоро инъикос мекарданд. Дар бозиҳои кӯдакон санг ё устухони ҳайвоноти хонагӣ истифода мешуданд. Дар минтақаҳои кӯҳӣ, аз ҷумла Нуробод, бисёр бозиҳои халқӣ бо истифода аз сангҳо, ки дар кӯҳҳо фаровонанд, гузаронида мешаванд.
Сангзанак – «Партоби санг». Ин бозӣ асрҳои дароз машҳур буд ва то имрӯз боқӣ мондааст. Одатан он байни ду бозингар баргузор мешавад. Яке санги хурдеро дар масофаи 8-10 метр мепартояд. Дигарӣ кӯшиш мекунад, ки санги худро ба он расонад. Агар нарасонад, навбати аввалӣ мешавад. Аксари бозиҳои фаъоли дастаҷамъӣ дар байни тоҷикон бо бардоштани якдигар ба итмом мерасад, яъне бозингарони мағлуб бояд ғолибонро ба пушт бардоранд ва онҳоро ба макони муайяншуда расонанд.
Сангчинӣ – «Сангҳо ҷамъ кун». Бозиест, ки дар байни духтарони тоҷик, махсусан дар деҳаҳои кӯҳӣ паҳн шудааст. Бозингар дар кафи даст сангеро нигоҳ медорад ва сипас онро ба боло партофта, кӯшиш мекунад, ки аз як кӯпаи сангҳо, ки дар замин гузошта шудаанд, чандтоашро бигирад. Дар ин вақт бояд санги ба ҳаво партофтаро дошта тавонад.
Хурӯсҷанг – «Ҷанги хурӯсҳо». Шакли оддии ин бозии машҳур чунин аст: ду нафар дар ҳалқа дар як по рост истода, дастҳоро пушти сар нигоҳ дошта, ба ҳамдигар ҷаҳида кӯшиш мекунанд, ки якдигарро аз ҳалқа берун кунанд. Дар байни тоҷикони минтақаҳои гуногун дигар шаклҳо низ мавҷуданд. Як шакли дигар чунин аст: ду бозингар дар ҳалқа пои чапашонро ба қафо бардошта, бо дасти чапи худ онро нигоҳ медоранд ва бо дасти рости худ, ки онро ба боло бардошта, аз болои сар ба китфи чапашон нигоҳ медоранд. Дар ин мавқеъ онҳо кӯшиш мекунанд, ки якдигарро бо китф аз мувозинат бароранд ва аз ҳалқа берун кунанд. Касе, ки пояш ё дасташро поин барад, он кас мағлуб ҳисобида мешавад. Дар ҳамин ҳол, дар Тоҷикистон ҳанӯз ҳам бозии «Хурӯсҷанг» боқӣ мондааст. Вале ин дигар бозии кӯдакон ё мардон нест, балки ҷанги воқеии хурӯсҳо. Одатан чунин ҷангҳои тамошобоб дар рӯзҳои иду ҷашнҳои миллӣ баргузор мешаванд.

Чӣ тавр ба Нуробод расидан мумкин аст?

Ба ноҳияи Нуробод расидан мумкин аст: аз тариқи Душанбе. Аз фурудгоҳи Душанбе ё нуқтаи дигари шаҳр, лозим аст, ки ба терминали воқеъ дар канори шарқии шаҳр биравед, ки дар онҷо истгоҳҳои таксӣ ба самти ноҳияҳои шарқӣ, аз ҷумла Нуробод, ҷойгир шудаанд. Арзиши роҳ аз фурудгоҳ то ин минтақа дар таксӣ 2,5 - 3 доллар аст. Дар инҷо одатан ронандагони таксӣ тамоми ҷойҳои холиро бо мусофирон пур мекунанд ва пас аз он ба роҳ мебароянд. Арзиши 1 ҷой дар таксӣ вобаста ба фасли сол тағйир меёбад, ба ҳисоби миёна тақрибан 8-9 доллар аст. Масофа аз Душанбе то маркази ноҳияи Нуробод 155 км аст.