Лахш ҳамчун ноҳия дар ҳайати РСС Тоҷикистон бо номи Ҷиргатол 10-уми марти соли 1931 таъсис ёфт.
Аз солҳои 1939 то 1955 он як қисми вилояти Ғарм буд.
Бо қарори Ҳукумати Тоҷикистон соли 2016 ноҳия Лахш номида шуд.
Лахш дар шимол бо вилояти Ботканди Қирғизистон, дар ғарб бо ноҳияи Рашт, дар ҷануб бо ноҳияҳои Тоҷикобод ва Сангвор, дар шарқ бо ноҳияи Чон-Алайи вилояти Ош (Қирғизистон) ва ноҳияи Мурғоби ВМКБ-и Тоҷикистон ҳамсарҳад аст.
Ноҳия дар марз бо Қирғизистон ҷойгир буда, дар ин ҷо бисёр қирғизҳо зиндагӣ мекунанд. Маркази маъмурии он дар деҳаи Ваҳдат (дар натиҷаи якҷояшавии се деҳа таъсис ёфтааст) ҷойгир аст. Роҳи автомобилгарди Душанбе - Сари-Тош (қисми роҳи автомобилгарди Помири шарқӣ) аз ин маҳали аҳолинишин мегузарад. Инчунин, дар ин ҷо фурудгоҳ мавҷуд аст, ки хатсайрҳои дохилиро хизмат мерасонад ва аксар вақт барои расондани кӯҳнавардон ва сайёҳон бо таҷҳизоташон, ки барои кӯҳгардӣ ба кӯҳҳои Помир меоянд, истифода мешавад.
Ба ҳайати Лахш 9 ҷамоат дохил мешавад.

Ноҳияи Лахш бо дарназардошти ҷойҳои таърихӣ, чашмаҳои шифобахш ва манзараҳои зебо, бахусус барои ташкили кӯҳнавардӣ ва лижаронӣ дар зимистон шароит ва имкониятҳои мусоид барои рушди сайёҳӣ дорад.
Кӯҳнавардӣ яке аз маъруфтарин намудҳои сайёҳии варзишӣ дар Лахш ба шумор меравад. Дар ҳудуди ноҳия Боғи миллии Тоҷикистон амал мекунад, ки дорои 13 пирях мебошад.
Дар ин ҷо якчанд қуллаҳои баландкӯҳ мавҷуданд, аз ҷумла қуллаи Исмоили Сомонӣ (қаблан қуллаи Коммунизм) – балантарин қулла дар Осиёи Марказӣ (7495 метр), қуллаи Корженевская (7105 метр) ва қуллаи Москвина (6785 метр). Барои кӯҳнавардони навомўз, инчунин қуллаҳои дастрас, ба монанди қуллаи Марғзор низ мављуданд. Сайёҳоне, ки дар моҳҳои июл-август ба Лахш меоянд, асосан кӯҳнавардон ҳастанд ва онҳо барои фатҳи қуллаҳо, тамошои пиряхи Федченко ва дигар манзараҳои зебои ноҳия ба ин ҷо меоянд.
Намуди варзиши велосипедронии куҳӣ низ дар Лахш бештар маъруфият пайдо намуда истодааст. Дар ин ҷо роҳҳои сатҳашон гуногун мавҷуданд, ки ҳам мутахассисони касбӣ ва ҳам дӯстдорони ин намуди варзишро ба худ ҷалб менамояд.
Барои дӯстдорони намудҳои варзиши экстремалӣ, ба монанди парапланеризм ва ҷампинг, Лахш имкониятҳои зиёде пешкаш мекунад. Дар ин ҷо метавон аз кӯҳ паридан ё болои манзараҳои кӯҳӣ бо параплан парвоз карданро метавон озмуд.
Ноҳия инчунин, бо чашмаҳои шифобахш бой аст. Масалан, дар 26 километр дуртар аз маркази ноҳия – деҳаи Ваҳдат – маҷмааи шифобахши Тандикул ҷойгир аст, ки бо хосиятҳои шифобахши худ машҳур аст. Обҳои шифобахши он барои табобати бемориҳои гуногун, аз қабили ҷигар, пӯст, асаб, ревматизм ва дигар бемориҳо истифода мешавад.
Дар Лахш 6 меҳмонхона ва 5 хонаҳои истиқоматӣ (хомстей) фаъолият мекунанд, ки барои меҳмонон шароити хуб фароҳам оварда шудааст. Кӯҳнавардон метавонанд дар ҳуҷраҳои бароҳати «Майдони Москвина» зиндагӣ кунанд. Лагер дар минтақаи субалпӣ, дар баландии 4200 метр аз сатҳи баҳр, дар пайвастгоҳи пиряхҳои Валтер ва Москвина ҷойгир буда, аз сабаби наздикии роҳ барои баромадан ба қуллаҳои Исмоили Сомонӣ ва Корженевская пойгохи басо мувофиқ ба шумор меравад.
Дар Майдони Москвина кӯли хурде мавҷуд аст, ки аз чашмаҳо ғизо мегирад, 4 хаймаи дунафарӣ бо панелҳои гармидиҳӣ, ки маъмурияти лагер дар мавсими фаъолият дар онҳо ҷойгир мешаванд, 11 хонаи дунафарии чӯбин ва алюминӣ барои кӯҳнавардон ва сайёҳон, маркази дамгирӣ (павилион - ошхона), ҳаммом, сауна ва дигар иншоотҳо мавҷуданд. Ҳангоми зарурат хаймаҳои березентӣ насб карда мешаванд.
Инчунин, дар майдони Москвина майдони фурудгоҳи чархбол низ мавҷуд аст.
Дар айни замон ду тариқи расонидани одамон, ва бору маҳсулот ба майдони Москвина истифода бурда мешавад – бо чархбол аз шаҳри Душанбе (вақти парвоз – якуним соат дар як тараф) ё 350 километр роҳи мошингард аз шарқ, аз пойтахти ҷумҳурӣ дар масири дарёҳои Вахш, Сурхоб ва Муксу то деҳаи Депшар ва сипас, то нуқтаи ниҳоӣ, тавассути чаҳор гузаргоҳи кӯҳӣ.

Қалъаи Духтар – хотира аз як ҳикояти ғамгин

Ғайр аз манзараҳои ҷолиби табиӣ, Лахш бо ёдгориҳои қадимии худ низ машҳур аст.
Дар ноҳия 20 макони таърихию фарҳангӣ, аз қабили мазорҳои Қизқоргон, Чилтан, Қизтерек, Қучкорсанг, теппаи Шаҳидон, мазори Чоргул ва ёдгориҳои таърихии Ҳазрати Султони Валӣ, Гули Манас ва ѓайраҳо мавҷуданд.
Наздикии деҳаи Сафедорак (Қашкатерак) харобаҳои қалъаи қадимаи Қизқоргон (Қалъаи Духтар) ҷойгиранд. Тибқи ривоятҳо, замоне як тоҷири машҳур дар ин ҷо як қалъаи хурд бунёд кард, ки дар он духтари зебои худ ва бойигариашро аз роҳзанон пинҳон мекард.
Аммо, баъди чанд кӯшиши номуваффақ ва муҳосира, роҳзанон ниҳоятан тоҷирро маҷбур карданд, ки таслим шавад, қалъаро хароб карданд ва духтари тоҷирро бо тамоми сарватҳояш бо худ бурданд. Ин макон ба ёди ин таърихи фоҷиавӣ чунин номгузорӣ шудааст.
Шабеҳи таърихи "40 духтарон"-и ноҳияи Муминобод дар Лахш низ вуҷуд дорад. Дар канораҳои деҳаи Қўштерек 8 кӯҳи баланд мавҷуданд, ки ба сурати духтарон шабоҳат доранд. Пирони деҳ ҳикоя мекунанд, ки инҳо духтарони сангшуда мебошанд. Дар замонҳои қадим ин духтарон дар гирду атрофи деҳа сайр мекарданд ва ногаҳон роҳзанон онҳоро таъқиб карданд. Барои он ки ба дасти бадкорон наафтанд, духтарон аз Худованд хоҳиш карданд, ки онҳоро ба санг табдил диҳад. Ва ҳамин тавр ҳам шуд – духтарон ба пайкараҳои сангин табдил ёфтанд.
Мақбараи Ҳазрати Султони Валӣ, ки дар деҳаи Хоҷаи Тавоф чойгир аст, макони маъруфи зиёрат барои сокинони Лахш ва меҳмонони ноҳия ба шумор меравад. Ривоят мекунанд, ки Султони Валӣ як донишманд ва файласуфи маъруф буд, ки аз Самарқанд ба ин ҷо омада буд. Вай дар байни аҳолии маҳаллӣ аз эҳтиром ва муҳаббати бузурге бархӯрдор буд.

Хӯрокҳои миллии Лахш

Дар Лахш 2 қаҳвахона, 10 ошхона ва чойхонаҳо фаъолият мекунанд.
Дар ин ҷо муддати тӯлонӣ тоҷикон ва қирғизҳо дўстона зиндагӣ мекунанд ва албатта, ин дар тарзи зиндагии аҳолии маҳаллӣ дар таомҳои ин ҷо инъикос ёфтааст.
Ғайр аз таомҳои суннатӣ ба монанди палав, қурутоб, хомшўрбо, инчунин таомҳое, ки байни қирғизҳо маъмуланд, низ фаровонанд.
Таомҳои қирғизҳо ба бисёре аз таомҳои дигар халқҳои Осиёи Марказӣ монанданд, аммо, дар баробари он хусусиятҳои аҷиби хоси худро дорад. Масалан, дар ошпазии қирғизҳо гӯшт бисёр аст: асосан ин гӯшти барраҳои ҷавон, гов ё гӯсола мебошад. Ғайр аз ин, бисёр хӯрокҳо аз орд ё маҳсулоти ширӣ омода мешаванд.
«Бешбармоқ» яке аз таомҳои маъмултарин ва суннатии қирғизӣ мебошад, ки решаҳои туркӣ дорад. Бешбармоқ аз гӯшти резашуда иборат буда, бо угро, пиёз ва шўрбои гӯштӣ дода мешавад. Одатан бешбармоқро бо даст мехӯранд, ки ин бо номи хӯрок иртибот дорад: дар тарҷума аз забони қирғизӣ "бешбармоқ" маънои "панҷ ангушт"-ро дорад.
Таоми дигаре, ки дар ресторанҳо, ошхонаҳои Лахш ва хонаҳои сокинони ноҳия дӯст медоранд, ин қавурдоқ мебошад, ки бо гӯшту картошка, пиёз ва миқдори зиёди ҳанут омода карда мешавад.
Таш-кордо – аз рӯи ақидаи зистшиносон он яке аз аввалин таомҳои қирғизӣ аст. Ин ном маънои "хӯроки сангӣ"-ро дорад – ин гӯшти барраи ҷавон аст, ки дар умқи санг бирён карда мешавад. Таоми мазкур бо номи тандуркабоб дар байни тоҷикон низ маъмул аст.

Садои сеҳрноки лабчанг

Дар ноҳияи Лахш ҳунармандон ба кандакорӣ дар чӯб, сохтани дуторҳо, зарфҳои чӯбӣ, оҳангарӣ ва бофандагӣ машғуланд ва саҳми худро дар рушди ҳунарҳои мардумӣ гузошта, зиндагии худро бо дастранҷи хеш обод мекунанд.
Сохтани асбобҳои мусиқӣ машғулияти дӯстдоштаи бисёре аз ҳунармандони Лахш мебошад. Яке аз асбобҳои мусиқии машҳур дар байни сокинони Лахш «лабчанг» аст, ки яке аз қадимтарин асбобҳои мусиқии торию забонӣ, навъи варган ба шумор меравад.
Дар Лахш лабчангро «чанг-ковус» низ меноманд ва баъзан онро, мисли дар Эрон, занбурак низ мегӯянд. Ин як асбоби хеле қадимӣ аст. Қирғизҳои муқимии Лахш онро "Темир комуз" меноманд.

Устоҳо лабчангро асосан аз мис ва биринҷӣ месозад. Лабчанги мисин нисбат ба лабчангҳои пўлодӣ садои мулоиму оромтар ва форам дошта, онро бештар барои занон месозанд. Тамоси лабчанги мисин бо лабон нисбат ба пӯлодӣ гуворотар аст.
Ҷолиб он аст, ки омӯзиши навохтани лабчанг хеле осон аст – ҳатто кӯдак ҳам онро омӯхта метавонад. Барои навохтан ба лабҳо наздик намуда, бидуни расидан ба дандонҳо онро навохтан лозим аст.
Аҷдодон садсолаҳо бовар доштанд, ки лабчанг барои саломатии инсон муфид аст. Гуфта мешавад, ки ларзишҳои махсусе, ки ҳангоми навохтан ба вуҷуд меоянд, таъсири шифобахш доранд. Бо шарофати ин, метавон аз стресс халос шуд. Садои зебои он ба кас оромӣ ва ҳамоҳангӣ мебахшад.

Чӣ тавр ба ноҳияи Лахш расидан мумкин аст

Бо ду роҳ ба ноҳияи Лахш расидан мумкин аст:
1.Аз тариқи Душанбе. Аз фурудгоҳи Душанбе ё нуқтаҳои дигари шаҳр ба самти шарқ, ба тарафи "Терминали Шарқӣ" рафтан лозим аст. Дар он ҷо истгоҳи таксиҳо барои ноҳияҳои водии Рашт, аз ҷумла Лахш ҷойгир аст. Одатан, ронандагони таксӣ ҳангоми пурра шудани мусофирон ҳаракат мекунанд. Нархи як ҷой дар таксӣ вобаста ба фасли сол муқаррар шуда, ба ҳисоби миёна $20 аст. Масофа аз шаҳри Душанбе то маркази ноҳияи Лахш – 284 км мебошад.
2.Аз тариқи гузаргоҳи сарҳадии «Сарҳадчӣ» дар сарҳади Тоҷикистону Қирғизистон.